Borçka Toplum Sağlığı Merkezi Her yıl olduğu gibi bu yılda 15 Ekim 2022 tarihinden başlanarak, 31 Mart 2023 tarihleri arasında ki geçen sürede Karbonmon0ksit zehirlenmeleri ni önlemeye yönelik olarak toplum içerisinde bilinçlendirme ve farkındalık çalışmaları yürütmektedir. Bu kapsamda halkın yoğun olarak bulundukları, okul, cami, kahvehane, çay ocağı, halk pazarı gibi yerlerde bilinçlendirme amaçlı yapılan çalışmalara 05 Ocak 20223 tarihinde Borçka Halk Eğitim Merkezi kursiyerlerine yönelik olarak Karbon monoksit zehirlenmesi konulu eğitim düzenlendi.Eğitim çalışmasında Uz.Dr. Okay KULAKSIZ, Dr. Ahmet TEPECİK, Sağlık Memuru Yetkin ÇİFTÇİ ve Çevre Sağlık Tekn. Esra YALÇIN görev aldılar. Daha sonra Katılımcılara sigaranın zararları ve bırakma yöntemleri konulu eğitimle devam edildi. Katılımcılara Karbonmonoksit dedektörü ile Karbonmonoksit ölçümüde yapılarak Uz. Dr. Okay KULAKSIZ tarafından eğitim sunumu ve bilgilendirme yapıldı.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi
Karbonmonoksit renksiz, tatsız, kokusuz, yanıcı zehirli bir gazdır. Vücuda solunum yolu ile girer ve doğrudan kana geçerek oksijen alımını engeller, zehirlenme ve ölüme neden olur. Karbonmonoksit zehirlenmeleri sıklıkla; kapalı ortamlarda açık ocaklar, bacası çekmeyen soba, şofben, bacasız gaz sobalarında yakıtın iyi yanmaması nedeniyle meydana gelir. Karbon monoksitle meydana gelen zehirlenmelerde kısa süre içerisinde tıbbi müdahale yapılmaz ise ölümle sonuçlanabilmektedir.
Ülkemiz genelinde önemli bir halk sağlığı sorunu olan ve her yıl özellikle kış aylarında sobaların, kombilerin ve şofbenlerin yanmasıyla birlikte Ülkemizin hemen her bölgesinden çok sayıda karbonmonoksit zehirlenmesi haberleri medyaya yansımakta ve tüm sezon boyunca hemen her gün bu haberleri okumaktayız. Nice ocaklar sönmekte ve aile boyu facialar yaşanmaktadır. Yüzlerce vatandaşımız hayatını kaybetmekte, bir o kadarı da sakat kalmaktadır.
Özellikle soba dumanına bağlı karbonmonoksit zehirlenmeleri topluca ölümlere yol açmaktadır. Bir aileden çok sayıda kişi aynı anda kaybedilmektedir Alınacak tedbirlerle karbonmonoksit zehirlenmesine bağlı ölümler önlenebilir ölümlerdir.
2014 yılından itibaren karbonmonoksit zehirlenme ve ölüm vakalarının azaltılması/önlenmesi, güvenilir veri elde edilmesi, İlgili kurum ve kuruluşların görev ve sorumlulukların belirlenmesi, yapılacak çeşitli faaliyetlerle halkın farkındalığının artırılması amacıyla Akciğer Sağlığı ve Yoğun Bakım Derneği (ASYOD), Karadeniz Teknik Üniversitesi ile birlikte 81 Halk Sağlığı Müdürlüklerimiz ile 35 kurum ve kuruluşun görüşleri alınarak hazırlanan ve 2015-2019 yıllarını kapsayacak Türkiye Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Önlenmesi Programı ve Eylem Planı 27.01.2015 tarihinde onaylanarak yürürlüğe girmiştir.
24.03.2015 tarihinde ise ilgili kurum ve kuruluşların katılımıyla açılış toplantısı yapılmış ve eylem planı uygulanmaya başlanmıştır.
Türkiye Karbonmonoksit Zehirlenmesinin Önlenmesi Programı ve Eylem Planı rehber kitabı hazırlanmıştır.
Karbonmonoksit Zehirlenmeleri ile ilgili ICD-10 kodları belirlemiştir. Sağlık Bilgi Sistemleri Genel Müdürlüğü ile oluşturulan sistemden ICD-10 kodları ile sağlıklı veri alınması sağlanmıştır.
Karbonmonoksit zehirlenmeleri hakkında mevcut durum tespiti ve farkındalık anketi 81ilde uygulanmıştır
112 acil ve ilk yardım ekiplerine ve Hastane Acil Servis personeline karbonmonoksit zehirhenmelerinde uygulanacak ilk yardım konusunda eğitim materyalleri hazırlanarak eğiticilerin eğitimi yapılmıştır.
KARBONMONOKSİT ZEHİRLENMELERİ
Karbonmonoksit (CO) nedir?
Karbonmonoksit gazı; doğal gaz, gaz yağı, benzin, tüp gazı, kömür ve odun gibi yapısında “karbon” bulunan yakıtların yanması veya tam olarak yanmaması sonucunda oluşan dumanda yer alan zehirli bir gazdır. Tatsız, renksiz, kokusuz olması ve tahriş etme özelliğinin olmaması nedeni ile fark edilmediği için “sessiz katil” olarak bilinmektedir. Bu sessiz katile karşı hepimiz tedbirli olmalıyız.
Karbonmonoksit nerelerde bulunur?
Karbon içeren yakıtların havalandırması az olan yerlerde yakılması sonucu, yangınlarda diğer toksik gazlarla birlikte, maden ocaklarında, garaj veya benzeri yerlerde egsoz dumanına bağlı olarak, propan yakıtı ile çalışan portatif kamp ısıtıcılarının kullanılması durumlarında karbonmonoksit zehirlenmesi sıklıkla görülmektedir. Bu tür ortamlarda uzun süre kalan kişilerin bu gazı soluması sonucu ölüme neden olabilecek zehirlenmeler olmaktadır. Bir başka kaynak ise boya sanayisinde kullanılan ve organik bir solvent olan metilen kloridle temastır.
Karbonmonoksit Zehirlenmesi Nasıl Olur?
Karbonmonoksit, solunduktan sonra akciğerler aracılığıyla kana geçer. Karbonmonoksit gazı kırmızı kan hücrelerinin içerisinde bulunan ve dokulara oksijen taşıyan hemoglobine oksijenden ortalama 200 kat daha hızlı bağlanır. Karbonmonoksitin hemoglobinle birleşmesi sonucu karboksihemoglobin (COHb) oluşur. Vücudumuzda yer alan oksijen azalarak korbonmonoksit ile yer değiştirir. Kan dokulara yeterince oksijen taşıyamaz. Kalp, beyin ve diğer organlarımız çalışamaz hale gelir. Bu da hastalıklara ve en kötüsü ölümlere neden olur.
Karbonmonoksit zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?
Karbonmonoksit zehirlenmesinde ilk belirtilerin baş ağrısı, yorgunluk hissi, mide bulantısı, nezle hali olması nedeni ile nezle ve grip gibi viral hastalıklarla karışabilmektedir. ( önemli bir farlılık olarak bu tip zehirlenmede ateş görülmez) Bu nedenle ev ya da grup içinde bulunan diğer bireylerde de belirtilerin aynı zamanda olması karbonmonoksit zehirlenmesi yönünden önemlidir.
Genellikle semptomların ağırlığı CO düzeyi ve maruz kalınan süre ile ilişkilidir ama bu her zaman geçerli olmayabilir.
- Hafif düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde belirtiler;
- Baş ağrısı,
- Yorgunluk ve bitkinlik hissi,
- Nefes darlığı,
- Mide bulantısı,
- Baş dönmesi şeklindedir.
Ciddi düzeyli karbonmonoksit zehirlenmelerinde ise;
- Sersemlik,
- Kusma,
- Kas koordinasyonunun kaybolması,
- Bilinç kaybı,
- Ölümle sonuçlanır.
Akut CO Zehirlenme Belirtileri
- Huzursuzluk, yorgunluk hissi ve nezle hali,
- Şiddetli baş ağrısı,
- Baş dönmesi,
- Unutkanlık,
- Bulantı – kusma,
- Karın ağrısı,
- Göğüs ağrısı ve çarpıntı,
- Uyuşukluk ve uyuklama,
- Zihin karışıklığı,
- Dikkat bozukluğu,
- Depresyon hali,
- Hareketsizlik,
- Halüsinasyon ve konfobülasyon,
- Ajitasyon (aşırı huzursuzluk ve gerilim içinde olma),
- Görme kaybı,
- Dışkı ve idrar tutamama,
- Bayılma ve nöbet geçirme,
- Koma,
- Solunumun durması ve ölüm ile sonuçlanır.
Kronik CO Zehirlenme* Belirtileri;
- Şiddetli baş ağrısı,
- Halsizlik,
- Bulantı ve kusma,
- Karın ağrısı,
- Bilişsel işlevlerde azalma,
- Sersemlik hissi,
- Uyuşmalar,
- Göz kararması,
- Retinal Hemoraji,
- Unutkanlık,
- Huzursuzluk,
- Kişilik değişiklikleri,
- Denge bozukluğu olarak görülmektedir.
*Kronik CO Zehirlenmesi: Riskli meslek gruplarında çalışanlarda olduğu gibi; yinelenen, az miktarda ancak uzun süreli maruziyetler sonucunda oluşan CO zehirlenmesidir.
Risk grubunda yer alan meslek grupları
- Trafik polisleri,
- İtfaiye çalışanları,
- Kapalı garajlarda çalışanlar,
- Çelik endüstrisi çalışanları,
- Boya temizleme işlerinde faaliyet gösterenler,
- Kalorifer kazanı dairesinde çalışanlar ile
- Otomobil tamircileri meslek olarak risk altında olan kişilerdir.
Karbonmonoksit zehirlenmeleri hamileler, iki yaş altı çocuklar, yaşlılar, kansızlık, solunum sistemi ve kalp hastalığı olan kişiler için daha büyük risk oluşturmaktadır.
Karbonmonoksit zehirlenmesinde İlkyardım nasıl yapılır?
- Zehirlenen bir kişiye yardıma koşan kişi de zehirlenme tehlikesine karşı kendisini korumalıdır
- Hemen camlar açılmalı, açılmıyorsa kırılmalıdır,
- Hasta hızla ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
- Acil Yardım Servisi 112 aranmalıdır.
- Açık havaya çıkıldığında ya da tehlikeden uzaklaştırıldığında hava yolu açık değilse hava yolu açılmalı, solunum yoksa Temel Yaşam Desteğine başlanmalıdır.
Korunmak için Neler Yapmalıyız?
Ev ve işyerlerinde doğal gaz ile kullanılan cihazların her yıl bakımlarını yaptırarak iyi durumda olduklarını kontrol edilmeli.
Doğalgaz cihazlarına yeterli oksijen sağlanmalıdır. Onun için pencerelerden içeriye oksijen girmesini sağlayacak açıklıklar olmalıdır. Bunlar hiçbir zaman kapatılmamalıdır. Cihazın içerisine hava girişi sağlayan kısmı bloke edilmemelidir. Soba yakılan odalar sık sık havalandırılmalıdır.
Baca ve soba borusu bağlantısının uygun bir biçimde yapıldığından emin olunmalıdır.
Soba kurarken fazla dirsek kullanımından kaçınılmalıdır. Zorunlu olmadıkça dirsek kullanılmamalıdır.
Bacalar dışarıya kaçak olmayacak şekilde bağlanmalıdır. Dışarıya kadar metal bir boru ile kaçak olmayacak şekilde gitmelidir. Bacaların ve boruların temiz ve tıkanıksız olduğunu garanti altına alınmalı.
Sık sık baca tepmesi oluyorsa baca deliğinin uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir. Rüzgâr yönüne göre yön değiştiren baca kapakları en uygunudur.
Şofbenler standartlara uygun olmalı, oksijen yetersizliği olduğunda kendiliğinden sönen tipte olanlar seçilmelidir. En iyisi banyolarda bulunmaması mümkünse balkonlara ya da havadar mekânlara konulmalıdır.
Şofbenle ilgili bozukluklar yeterli eğitim görmüş teknik elemanlarca yapılmalıdır.
Banyo uygun bir şekilde havalandırılmalıdır.
Kapalı veya yarı kapalı garajlarda motorlu taşıtları uzun süre çalışır durumda bırakılmamalı.
Özellikle Lodoslu havalarda ölüm oranlarında artış gözlendiğinden dolayı bacalar standartlara uygun değilse soba yakılmamalı, yakılması zorunlu ise gece mutlaka söndürülmelidir.
Karbonmonoksit sensörleri kullanılmalı, karbon içeren yakıtların kullanıldığı odalara yerleştirilen bu cihazlar karbonmonoksit gazını algılar ve alarm devreye girer. Çıkardığı kuvvetli ses sayesinde ev içerisinde yaşayan kişilerin uyarılmasını sağlar. Odada korbonmonoksit gazı bulunduğu sürece müdahale edilmedikçe alarm devreden çıkmaz. Birçok ülkede bu tip sensorların kullanılması mecburi tutulmaktadır. Ölçümleri PPM cinsinden yapıp gösterenler tercih edilebilinir. Ömrü 5–6 yıl olan bu cihazların, elektrik kesintilerinde de çalışabilmesi pilli olanları tercih edilmelidir.
Şeklinde Bilgiler katılımcılarla paylaşıldı ve teşekkür edilerek toplantı sonlandırıldı. – Gökhan Özçelik
